Αιχμάλωτοι πολέμου: από την Ιλιάδα στη Γάζα

Την περασμένη εβδομάδα υπήρξαν δύο φωτογραφίες που περιέγραφαν με χαρακτηριστικό αλλά και αντικρουόμενο τρόπο την επέμβαση του ισραηλινού στρατού στο σκάφος Madleen και την απαγωγή του πληρώματός του σε διεθνή ύδατα. Η πρώτη, που τραβήχτηκε από την κάμερα του σκάφους, έδειχνε όλους τους επιβάτες με τα χέρια σηκωμένα πίσω από το κεφάλι καθώς ένοπλοι έπαιρναν τον έλεγχο του σκάφους. Η δεύτερη, που μοιράστηκε σε δημοσιογράφους από τον IDF, έδειχνε Ισραηλινούς στρατιώτες να μοιράζουν μπουκαλάκια με νερό και σάντουιτς στους απαχθέντες. Η πρώτη εικόνα έγινε viral από όσους καταδικάζουν τα εγκλήματα του Ισραήλ και η δεύτερη από τους αρνητές της γενοκτονίας.

Καθόλου συμπτωματικά το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων επέλεξε τη δεύτερη εικόνα για να πλαισιώσει ένα εξίσου προπαγανδιστικό κείμενο στο οποίο ουσιαστικά μετέφερε μόνο τις θέσεις του ισραηλινού ΥΠΕΞ και του υπουργείου Αμυνας. Το ερώτημα είναι τι θα είχε κάνει σε άλλες ιστορικές περιόδους.

Μετά την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974 υπήρξαν και πάλι δύο φωτογραφίες που θα έμεναν στην Ιστορία. Η πρώτη έδειχνε έναν Τούρκο στρατιώτη να ανάβει το τσιγάρο ενός Ελληνοκύπριου αιχμαλώτου πολέμου. Η δεύτερη απεικόνιζε πέντε Ελληνοκυπρίους, μέλη της εθνικής φρουράς, με τα χέρια στο κεφάλι υπό την απειλή των όπλων. Η πρώτη φωτογραφία λειτούργησε με διττό τρόπο, τις επόμενες δεκαετίες. Για την τουρκική προπαγάνδα ήταν απόδειξη της μεγαλοψυχίας του τουρκικού στρατού που σεβόταν το δίκαιο του πολέμου. Για τους Ελληνοκύπριους συγγενείς των αγνοουμένων συμβόλιζε την ελπίδα ότι οι συγγενείς τους μπορεί να είναι ζωντανοί.

Στην πραγματικότητα οι αιχμάλωτοι πολέμου που απεικονίζονταν και στις δύο φωτογραφίες είχαν ακριβώς την ίδια τύχη. Εκτελέστηκαν με μια σφαίρα στο κεφάλι και τα πτώματά τους πετάχτηκαν σε ένα πηγάδι στο Τζιάος της Αμμοχώστου. Οπως αποδείχθηκε από την εξέταση DNA που πραγματοποιήθηκε ύστερα από 35 χρόνια, ο Ελληνοκύπριος με το τσιγάρο ήταν ο 23χρονος Ιωάννης Παπαγιάννης, που άφησε τις σπουδές του στο Λονδίνο και ταξίδεψε στην Κύπρο για να πολεμήσει την τουρκική εισβολή.

Παρ' όλα αυτά για δεκαετίες η τουρκική προπαγάνδα είχε πετύχει τον στόχο της. Η εικόνα του «ηθικού στρατού» πωλούνταν και αγοραζόταν στην εσωτερική αγορά προπαγάνδας της Τουρκίας.

Η τύχη των αιχμαλώτων πολέμου απασχολούσε την ανθρωπότητα από την αρχαιότητα, αν και συνήθως η τύχη τους ήταν πνιγμένη στο αίμα. Στην Ιλιάδα ο Λυκάων, γιος του Πρίαμου και της Λαοθόης, αιχμαλωτίζεται δύο φορές στον Τρωικό Πόλεμο. Την πρώτη φορά ο Αχιλλέας τον πουλάει για σκλάβο και τη δεύτερη τον σκοτώνει με φρικτό τρόπο αγνοώντας τα παρακάλια του για έλεος.

Από τον πόλεμο της Κορέας μέχρι τη γενοκτονία στη Γάζα οι εικόνες των αιχμαλώτων βρίσκονται στο επίκεντρο του πολέμου της προπαγάνδας

Η ανθρωπότητα θα πρέπει να περιμένει μέχρι τον Επταετή Πόλεμο (1756-1763) με πρωταγωνιστές την Αγγλία και τη Γαλλία ώστε η ευμενής συμπεριφορά απέναντι στους αιχμαλώτους πολέμου να θεωρείται προτέρημα και έτσι να μετατραπεί σε αντικείμενο προπαγάνδας των αντιμαχομένων. Το Λονδίνο υποστήριζε ότι προσφέρει στους Γάλλους αιχμαλώτους του περισσότερο φαγητό ακόμη και από τους ναύτες της αυτοκρατορίας και πως αν καμιά φορά το ψωμί δεν ήταν ολόφρεσκο λαμβάνονταν αυτομάτως μέτρα για να λυθεί το πρόβλημα.

Ο στρατός όμως που μετέτρεψε την προπαγάνδα για τον υποτιθέμενο σεβασμό των αιχμαλώτων πολέμου σε τέχνη ήταν ο αμερικανικός. Από τα μέσα του 1950 η Μεραρχία Ψυχολογικού Πολέμου του Πενταγώνου άρχισε να παρουσιάζει φωτογραφίες αιχμαλώτων πολέμου από την Κορέα που έκαναν χαρούμενοι γυμναστική στα στρατόπεδα όπου κρατούνταν. Παρεμπιπτόντως τα συγκεκριμένα στρατόπεδα είχαν μετατραπεί και σε τεράστια πειραματικά εργαστήρια προπαγάνδας όπου οι Αμερικανοί στρατιώτες δοκίμαζαν τις αντιδράσεις των κρατουμένων σε γραπτά και ηχητικά μηνύματα, τα οποία στη συνέχεια μεταδίδονταν στα πεδία των μαχών για να πείσουν τους στρατιώτες του αντιπάλου να παραδοθούν ή να αυτομολήσουν.

Ανάλογο φωτογραφικό υλικό προωθούνταν μαζικά στα διεθνή ΜΜΕ και κατά τη διάρκεια της πρώτης και της δεύτερης αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ. Οι συντάκτες ύλης εφημερίδων και περιοδικών δεν προλάβαιναν να λαμβάνουν φωτογραφίες Αμερικανών στρατιωτών που έσωζαν Ιρακινά παιδάκια. Η διασημότερη από αυτές τις φωτογραφίες βέβαια, που απεικόνιζε τον στρατιώτη Τζόζεφ Ντουάιερ να μεταφέρει ένα τραυματισμένο κοριτσάκι, έμελλε να δείξει το πραγματικό πρόσωπο της αμερικανικής κτηνωδίας.

Χάρη σε αυτή τη φωτογραφία ο Ντουάιερ επέστρεψε σαν ήρωας στο Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης. Ο στρατιώτης-σύμβολο του Πενταγώνου όμως πάλευε για χρόνια με διαταραχή μετατραυματικού στρες που του προκάλεσε η φρίκη της αμερικανικής εισβολής. Οι γείτονές του τον άκουγαν τα βράδια να πυροβολεί ανύπαρκτους εισβολείς και να προσποιείται ότι το αυτοκίνητό του έπεφτε σε νάρκες. Μια μέρα τον βρήκαν σε μια λίμνη από ούρα και ακαθαρσίες δίπλα σε ένα αεροζόλ που χρησιμοποιούσε σαν ναρκωτικό. Πέθανε κατά τη μεταφορά του στο νοσοκομείο.

Οπως και στην περίπτωση του Ελληνοκύπριου στρατιώτη όμως η προπαγάνδα επικράτησε της πραγματικότητας.

info-war.gr