Εκείνος που «κατασκεύαζε κόσμους»

Με τον Βασίλη Παπαβασιλείου γνωριστήκαμε τα χρόνια που μόλις είχα επιστρέψει από τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Τότε είχε ιδρύσει τον θεατρικό οργανισμό ΕΠΟΧΗ και ζούσε δημιουργικές στιγμές στο θεατρικό βίο του. Οι συναντήσεις μας και οι συζητήσεις μας ένωσαν δύο μυαλά που ήθελαν να υπερβούν την εποχή τους! Διέκρινα στον συνομιλητή μου έναν υψηλό βαθμό πνευματικής καλλιέργειας. Οι κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις του δεν είχαν ως τόπο καταγωγής τους τη σκηνοθετική εργασία. Αντιθέτως, ο Παπαβασιλείου αγωνιζόταν μέχρι το τέλος της ζωής του για την «κατασκευή κόσμων». Δηλαδή η σκηνοθεσία και η πνευματική και υλική σχέση του με το θέατρο ήταν το μέσο (Medium) για να μας μιλήσει για όσα πράγματα μιλάει ο στοχασμός και η σκέψη.

Δικαιολογημένα έχει χαρακτηρισθεί ως σκηνοθέτης-διανοούμενος. Στο σύνολο της δραματουργίας του αποκρυσταλλώνεται η εσωτερική σχέση θεάτρου και σκέψης. Στις ατέρμονες συζητήσεις μας θαύμαζα τον συνομιλητή μου για τον οίστρο του και την έκστασή του μπροστά στον επερχόμενο κόσμο. Δεν αναψηλάφησε ποτέ την κλασική και νεότερη θεατρική παράδοση. Επέμενε με δημιουργικό πάθος να δει πίσω από τις γραμμές του θεατρικού κειμένου το πνεύμα, στο οποίο συμπυκνώνεται η ιστορική εμπειρία. Η «Ελένη» είτε πρόκειται για το κλασικό κείμενο (Ευριπίδης) είτε για το σύγχρονο υπερκείμενο (Ρίτσος), καθίσταται αντικείμενο θεατρικής έρευνας προκειμένου να μας οδηγήσει στους ανοιχτούς ορίζοντες της ανθρώπινης ύπαρξης.

Εάν θέλει κανείς να συνοψίσει σε μια πρόταση το δημιουργικό θεατρικό έργο του Παπαβασιλείου αυτή η πρόταση εκφέρεται ως εξής: το θεωρητικό και στοχαστικό θεμέλιο της δημιουργίας του είναι η αριστοτελική αρχή της κίνησης και της μεταβολής. Στη σύγχρονη γλώσσα η αλλαγή και ο μετασχηματισμός ως δομικές αρχές της ανθρώπινης εξέλιξης «μεταφράζονται» σε λειτουργικές διαδικασίες του θεάτρου. Από όλες τις τέχνες, το θέατρο, κατά τον Παπαβασιλείου, είναι η πνευματική έκφραση της ιστορικής κίνησης και ανθρώπινης μεταβολής.

Αυτό είναι και το μείζον συμπέρασμα των ερευνών του για την εσωτερική σχέση θεάτρου και σκέψης. Σε μια συνέντευξή του (βλ. «Η Καθημερινή» 1 Νοεμβρίου 2015, στη δημοσιογράφο Γιώτα Συκκά) τονίζει χαρακτηριστικά: «Στην Ελλάδα το πρόβλημά μας είναι η σκέψη. Το είχαμε και πριν από 70 χρόνια, όταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου σε συζήτηση με τον Γιώργο Θεοτοκά έλεγε ότι αυτό που λείπει από την Ελλάδα είναι η σκέψη». Η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ανακήρυξε τον Παπαβασιλείου επίτιμο διδάκτορα για να τον τιμήσει για τις έρευνές του για τις σχέσεις θεάτρου και σκέψης.

*Πολιτικός φιλόσοφος