Η δυστοπική ζωή στο μετασύμπαν

Η έννοια του «Μετασύμπαντος» εισάγεται για πρώτη φορά το 1992 από τον συγγραφέα Νιλ Στίβενσον (Neal Stephenson) στο διάσημο κυβερνοπάνκ μυθιστόρημά του με τίτλο «Snow crash» (που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τη Μέδουσα -Σέλας Εκδοτική). Σε αυτό το προφητικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας περιγράφεται το «Metaverse» ως ένα εικονικό τρισδιάστατο Σύμπαν, δηλαδή ως μια παράλληλη «πραγματικότητα» που προκύπτει από την τεχνολογική σύζευξη της οικείας, καθημερινής πραγματικότητας με τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να αναδύεται διαδικτυακά μια εικονική πραγματικότητα η οποία ωστόσο φαίνεται απολύτως ρεαλιστική.

Ο,τι δηλαδή συμβαίνει στις μέρες μας, επειδή οι ήδη υπαρκτές τεχνικές μαζικής αποπλάνησης και οι πανίσχυρες πολιτικές παραπληροφόρησης απέκτησαν μέσω του Διαδικτύου πρωτοφανή επεμβατική δύναμη, ικανή να αλλοιώνει ακόμη και τις βασικές λειτουργίες και τα αισθητηριακά δεδομένα της ανθρώπινης αντίληψης. Πρόκειται για τα πολύ πρόσφατα τεχνολογικά εργαλεία αισθητηριακής και νοητικής αποπλάνησης, που είναι ικανά να δημιουργούν -επί τούτω- μια προσχεδιασμένη εικονική πραγματικότητα: δηλαδή ένα διαδικτυακό «Μετασύμπαν» (αγγλιστί Metaverse) από εικονικά αντικείμενα, τα οποία συμπεριφέρονται όπως ακριβώς και τα πραγματικά επειδή είναι προγραμματισμένα να ακολουθούν τους γνωστούς φυσικούς νόμους, και να προσομοιώνει οικείους τρόπους συμπεριφοράς.

Το πώς και σε ποιο βαθμό οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες, και ειδικότερα η διαδικτυακή εμπειρία της εικονικής πραγματικότητας, μπορούν να επηρεάζουν, ενίοτε δραματικά, τις νοητικές και τις αισθητικές αντιλήψεις, την κοινωνική συμπεριφορά και ευρύτερα την ψυχολογία των πραγματικών ανθρώπων αποτελεί αντικείμενο συστηματικών διεπιστημονικών ερευνών που τα τελευταία τριάντα χρόνια πραγματοποιούνται όχι μόνο από κοινωνικούς επιστήμονες, αλλά και από γνωσιακούς ψυχολόγους, νευροεπιστήμονες και ψυχίατρους.

Για παράδειγμα ο Αμερικανός καθηγητής Ψυχολογίας Phil Reed, ένας από τους πρωτοπόρους διεθνώς ερευνητές της διαδικτυακής εξάρτησης των ανθρώπων, έχει υποστηρίξει πως θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι οι καθημερινές τεχνολογικές εμπειρίες εικονικής πραγματικότητας μπορούν να επηρεάζουν βαθύτατα την ψυχοσωματική και τη νοητική υγεία των κατοίκων του διαδικτυακού «Μετασύμπαντος», προκαλώντας στους πιο ευάλωτους χρήστες συμπτώματα κατάθλιψης, παρανοϊκού φόβου ή πανικού, ακόμη και ψυχωτικά επεισόδια.

Απο τη διευρυμένη στην εικονική πραγματικότητα

Η επίσημη ημερομηνία εισόδου του «Metaverse» στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα θεωρείται η 28η Οκτωβρίου 2021, όταν ο M. E. Zuckerberg ανακοίνωσε διαδικτυακά την απόφαση μετονομασίας της πολυεθνικής εταιρείας «Facebook, Inc.» σε «Meta Platforms, Inc.». Ενα νέο όνομα που παραπέμπει ρητά στις εφαρμογές της νέας τεχνολογίας του Μετα + σύμπαντος (Meta + universe)

Οπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο (βλ. Μηχανές του Νου 7-6-25), η συντελούμενη επανάσταση στον χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας τείνει στις μέρες μας να αλλάξει ριζικά όχι μόνο τον τρόπο που βλέπουμε αλλά και το πώς βιώνουμε την πραγματικότητα. Και το πετυχαίνει καταφεύγοντας στις νέες τεχνικές δυνατότητες της επαυξημένης ή διευρυμένης πραγματικότητας (Augmented Reality ή AR), μια εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης που σε συνδυασμό με τη δίδυμη αδελφή της, την «εικονική πραγματικότητα» (Virtual Reality ή VR), είναι ήδη σε θέση να δημιουργούν μια «μικτή πραγματικότητα» (Mixed Reality ή MR)!

Τυπικό παράδειγμα τεχνολογίας AR είναι τα φουτουριστικά γυαλιά «Google Glass», δηλαδή ένας μικρός υπολογιστής που φοριέται σαν ένα ζευγάρι ογκώδη γυαλιά όπως π.χ. αυτά της Oculus Rift ή της Htc Vive, τα οποία αντί για φακούς διαθέτουν μια οθόνη στην οποία προβάλλεται μια ψηφιακή εικόνα της πραγματικότητας. Ωστόσο αυτή η διευρυμένη πραγματικότητα δεν πρέπει να συγχέεται ή να ταυτίζεται με την εικονική πραγματικότητα: στην πρώτη περίπτωση της τεχνολογίας AR ο χρήστης δεν βυθίζεται σε μια αποκλειστικά εικονική πραγματικότητα, αλλά σε ένα ήδη υπαρκτό και οικείο ψηφιακό περιβάλλον που ανάλογα με τις ανάγκες μας είναι πληροφοριακά εμπλουτισμένο ή επαυξημένο.

Με άλλα λόγια πρόκειται για μια πληροφοριακά διευρυμένη εικόνα του υπαρκτού κόσμου που μας περιβάλλει, κάτι που δεν ισχύει για την εικονική πραγματικότητα. Αυτές οι σχετικά πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν στους χρήστες τους καινοφανείς εμπειρίες ψηφιακής πραγματικότητας και ένα πρακτικά απεριόριστο πεδίο δυνητικών εφαρμογών.

Πάντως η επίσημη ημερομηνία εισόδου του «Metaverse» στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα θεωρείται η 28η Οκτωβρίου 2021, όταν ο Μαρκ Ελιοτ Ζάκερμπεργκ (M. E. Zuckerberg) ανακοίνωσε διαδικτυακά την απόφαση μετονομασίας της πολυεθνικής εταιρίας «Facebook, Inc.» σε «Meta Platforms, Inc.». Ενα νέο όνομα που παραπέμπει ρητά στις εφαρμογές της νέας τεχνολογίας τού Μετα + σύμπαντος (Meta + universe). Τη μετονομασία του πληροφορικού κολοσσού εισηγήθηκε και ανακοίνωσε διεθνώς ο εβραϊκής καταγωγής δισεκατομμυριούχος Αμερικανός προγραμματιστής Zuckerberg, ο οποίος μαζί με τρεις συμφοιτητές του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ είχαν επινοήσει το Facebook και το 2004 συνέστησαν από κοινού την ομώνυμη εταιρεία πληροφορικής.

Μάλιστα στη σχετική ανακοίνωση μετονομασίας της εταιρείας ο Zuckerberg περιέγραψε τη «Meta» ως «μια μορφή διαδικτυακής καταβύθισης, στη διάρκεια της οποίας αντί να κοιτάμε κάτι μέσω της οθόνης θα βρισκόμαστε μέσα σε αυτή, σαν να βιώναμε σε πρώτο πρόσωπο όσα συντελούνται στην οθόνη»! Οι νέες «μαγικές» τεχνολογικές δυνατότητες δημιουργίας εικονικών μετακόσμων βασίζονται, όπως είπαμε, τόσο στα υπολογιστικά προγράμματα διευρυμένης πραγματικότητας ή AR όσο και σε προγράμματα εικονικής πραγματικότητας ή VR.

Σε αυτές τις δύο πρόσφατες τεχνολογικές καινοτομίες επενδύουν απλόχερα όλοι οι παγκόσμιοι κολοσσοί της πληροφορικής. Πράγματι σχεδόν όλες οι διεθνείς εταιρείες πληροφορικής, όπως η Microsoft, η Roblox και η Tencent έσπευσαν να ανακοινώσουν προγράμματα ανάλογα με αυτό της Meta, δηλαδή προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης που επιτρέπουν στους χρηστές τους την αποβίβαση στο ψηφιακό Μετασύμπαν.

Εντούτοις τέσσερα χρόνια μετά την εξαγγελία από τον Mark Zuckerberg του προγράμματος δημιουργίας του πλανητικού και πανθρώπινου ψηφιακού Μετασύμπαντος, που υποτίθεται ότι θα απελευθέρωνε -με το αζημίωτο- τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των ανθρώπων, δεν έχει πετύχει τους στόχους που έθεσαν οι δημιουργοί του.

Για παράδειγμα το «Horizon Worlds», μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης που σχεδιάστηκε από τους ειδικούς τής Meta, έχει μόλις 200 χιλιάδες σταθερούς χρήστες! Ενα υπερβολικά ταπεινό και απογοητευτικό ποσοστό επιτυχίας σε σχέση με τα άλλα πολύ επιτυχημένα κοινωνικά δίκτυα και τις πιο δημοφιλείς διαδικτυακές πλατφόρμες «social gaming»: δηλαδή τα διάφορα διαδικτυακά παιχνίδια (social games) που προάγουν τη συνεργασία και την επικοινωνία μεταξύ παικτών και τις ειδικές πλατφόρμες διαδικτυακής κοινωνικοποίησης, εμπορικών συναλλαγών και εργασίας.

Οι προφήτες του εναλλακτικού τεχνολογικού Μετασύμπαντος λησμόνησαν ή παρέβλεψαν σκοπίμως ότι η νέα ψηφιακή τεχνολογία ως το βασικό εργαλείο δημιουργίας και επίτευξης της μετανθρώπινης κατάστασης είναι και η ίδια προϊόν της ανθρώπινης δημιουργικότητας και συνεπώς αντανακλά τους ιστορικούς-κοινωνικούς περιορισμούς και τις νοητικές αδυναμίες του είδους μας. Και με αυτή την έννοια κάθε τεχνολογική καινοτομία ήταν ανέκαθεν -και εξακολουθεί να είναι- «ανθρώπινη, πολύ ανθρώπινη»!

Η απανθρωποποιητική εικονική πραγματικότητα

Εξάλλου η χρήση της τεχνολογίας δεν υπήρξε ποτέ κοινωνικά ουδέτερη ή αθώα, αντίθετα υπήρξε ανέκαθεν ένα εργαλείο εξουσίας και κυριαρχίας πάνω στη φύση και τους ανθρώπους. Και βέβαια κανείς δεν αμφισβητεί ότι σήμερα, βρισκόμαστε απέναντι σε πρωτόγνωρη κατάσταση, σε μια ποιοτική μετάλλαξη ως προς τις δυνατότητες και τις εφαρμογές της τεχνολογίας μας. Αραγε το ανθρώπινο είδος είναι πλέον σε θέση να αποτολμήσει τη στοχευμένη και σαφώς προσχεδιασμένη (από ποιους;) τεχνολογική υπέρβαση των δήθεν ασφυκτικών βιολογικών προδιαγραφών του; Μήπως, έχουμε εισέλθει επιτέλους σε μια μη αναστρέψιμη εξελικτική πορεία, στην οποία ο ίδιος ο άνθρωπος υποτίθεται ότι θα καθορίζει «ελεύθερα» και «ορθολογικά» την ύπαρξή του;

Οπως κι αν απαντήσει κανείς σε αυτά τα βασανιστικά ερωτήματα, το βέβαιο είναι ότι ο δρόμος για τη μετανάστευση των ανθρώπων στο νέο εικονικό Μετασύμπαν προϋποθέτει και επιβάλλει τη μετεξέλιξη των Homo Sapiens σε Homo Cyborgs, δηλαδή τη μετάλλαξή μας από τους βιολογικά «πεπερασμένους» οργανισμούς τού χθες στα υποτίθεται πιο «ελεύθερα» και «αυτόνομα» υπεράνθρωπα ψηφιακά πλάσματα του αύριο, και δεν είναι στρωμένος με τεχνολογικά ροδοπέταλα, ούτε άμοιρος προβλημάτων και τραγικών κοινωνικών-ανθρωπολογικών συνεπειών.

Ενα άλλο οξύτατο και πολύ επιτακτικό πολιτικό πρόβλημα είναι ότι λόγω των ταχύτατων τεχνολογικών εξελίξεων σε αυτόν τον τεχνολογικό τομέα τόσο οι συνειδητές συλλογικές αποφάσεις μας όσο και οι όποιες νομικές ρυθμίσεις τις συνοδεύουν είναι πολύ πιθανό να αποδειχτούν άκαιρες, ξεπερασμένες ή αναποτελεσματικές την επόμενη στιγμή που θα διατυπωθούν. Πράγματι οι ρυθμοί εμφάνισης των νέων εικονικών συστημάτων και των τεχνολογιών του Μετασύμπαντος είναι τέτοιοι, ώστε καθιστούν ξεπερασμένη και πρακτικά ανεφάρμοστη κάθε προσπάθεια ελέγχου ή κοινωνικής διαχείρισης των εφαρμογών τους.

Πάντως η κόκκινη γραμμή, που άλλοτε οριοθετούσε σαφώς το φυσικό-βιολογικό από το τεχνητό-ψηφιακό, έχει ήδη αρχίσει να ξεθωριάζει, αν δεν έχει σβήσει οριστικά. Επομένως το πραγματικό επιστημονικό και πολιτικό διακύβευμα σήμερα είναι ο έλεγχος της πλανητικής παραγωγής και της εκμετάλλευσης της άυλης-ψηφιακής τεχνολογίας που δημιουργεί την επώδυνα ρεαλιστική πραγματικότητα στην οποία είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να επιβιώνουμε.