Ο Βασίλης Παπαβασιλείου και η ποιητική της ανατροπής

ΕΦ.ΣΥΝ. / ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου έφυγε την προηγούμενη Παρασκευή. Και απ’ όλους τους καλλιτέχνες ο άνθρωπος του θεάτρου, ο ηθοποιός, ο σκηνοθέτης είναι αυτός που απουσιάζει περισσότερο. Ακριβώς γιατί το θέατρο είναι μια τέχνη της συνάντησης, μια τέχνη που προϋποθέτει την παρουσία, το μοίρασμα, το ακαριαίο της διά ζώσης ανταλλαγής. Το στοιχείο αυτό μοιάζει να επανέρχεται διαρκώς στη σκέψη του Παπαβασιλείου, αυτή η μοναδικότητα του θεάτρου, αυτές οι προϋποθέσεις που το κάνουν να ξεχωρίζει από όλες τις άλλες τέχνες. Αλλά έχουμε φτάσει ήδη στην αναίρεση της αρχικής παραδοχής. Γιατί η απουσία του Βασίλη Παπαβασιλείου αφήνει πίσω της μαζί με το θνησιγενές των παραστάσεων και έναν ατελείωτο όγκο από συνεντεύξεις, κείμενα και παρεμβάσεις. Ο Παπαβασιλείου ήταν επίσης ένας δημόσιος διανοούμενος με έναν τρόπο που κανείς άλλος δεν κατάφερε να είναι. Οι δημόσιες τοποθετήσεις του, μαζί και οι κουβέντες, οι συζητήσεις με όσους είχαν την τύχη να μιλήσουν μαζί του ήταν μια προέκταση του σκηνικού του αποτυπώματος. Η διατύπωση της σκέψης και η διάρθρωση του λόγου, μια σκηνική εμπειρία ακόμα και αν τη συναντούσες τυπωμένη στις σελίδες των εφημερίδων. Με τρόπο τέτοιο ώστε τελικά να μην μπορείς να τις αντιμετωπίσεις ως διαφορετικές πτυχές αλλά ως οργανικά μέρη ενός συνόλου, μιας συμπαγούς καλλιτεχνικής χειρονομίας.

Ανάμεσα στα πολλά που μπορούνε να γραφτούνε για τον μεγάλο Βασίλη Παπαβασιλείου είναι η προσφορά του στο πώς αντιλαμβανόμαστε το κωμικό. Η μάλλον για το τι είναι το χιούμορ στην Ελλάδα. Οχι απλά το αστείο αλλά η υφή, η σημασία, η λειτουργία του κωμικού φαινομένου. Το στοιχείο της ανατροπής, της αμφισβήτησης της τάξης των πραγμάτων και των συλλογικών βεβαιοτήτων βρίσκεται στο κέντρο της δημιουργίας του. Είτε αυτό το βλέπεις σε μια σκηνική απόδοση ή σε έναν στοχασμό σε μία συνέντευξη.

Το κωμικό και το παιχνίδι όχι ως αντίθεση στη σοβαρότητα αλλά ως ένα πεδίο ευρύτερο που μπορεί να την εμπεριέχει τόσο τη σοβαρότητα όσο και το γέλιο μαζί με πολλά ακόμη. Ο Παπαβασιλείου μοιάζει να έρχεται από μια παράδοση που ξεκινά από τον Ροΐδη και τον Σκαρίμπα, μια λόγια και αιχμηρή κωμωδία με απρόσμενες στροφές και εκρήξεις ευφυΐας. Μια κωμωδία που δεν αποφεύγει το λαϊκό, αλλά αντίθετα το αντιλαμβάνεται και έχει τη δύναμη να το μετουσιώσει.

Οι σκηνικές του καταθέσεις εμπεριέχουν τα πιο αγνά στοιχεία της λαϊκότητας, τον Καραγκιόζη, το λαϊκό θέατρο αλλά μαζί την αντίστοιχη ευρωπαϊκή παράδοση από τον Γκολντόνι, τον Μολιέρο και την κομέντια ντελ άρτε μέχρι τον Ντάριο Φο. Ολα αυτά πλεγμένα με έναν προβληματισμό απόλυτα σύγχρονο, συχνά απόλυτα αιρετικό, όπου το πιο απλό αστείο μπορεί να συνυπάρξει με άνεση με τον πιο σύνθετο στοχασμό. Και όλα αυτά με το θέατρο ως βασική προϋπόθεση. Ως χώρο, ως συνάντηση, ως πεδίο συνομιλίας των υπάρξεων. Τόσο το στοιχείο του κωμικού όσο και το στοιχείο του θεατρικού φαινομένου στο έργο και στη σκέψη του Παπαβασιλείου δεν είναι απλώς τρόποι. Είναι στάσεις ζωής, φιλοσοφικοί πυρήνες, στάσεις που σου επιτρέπουν να αντιληφθείς και να βρεις έναν τρόπο να ζήσεις.

Σε μια χώρα που ταυτίζει το χιούμορ με την μπαλαφάρα, τις μούτες και τα μπουφόνικα αστεία με μόνο στόχο το γέλιο ως εκτόνωση, ο Παπαβασιλείου δημιούργησε όχι απλά κάτι διαφορετικό αλλά ένα ολόκληρο άλλο Παράδειγμα, έναν νέο Τρόπο. Σε μια χώρα που το θέατρο τυποποιείται σε εύκολες λύσεις, εντυπωσιακά ευρήματα και εξευγενισμένες προκλήσεις το θέατρο του Παπαβασιλείου πάντοτε επέμενε σε ένα βαθύ που δεν βαραίνει, σε μια συνολική ματιά που δεν χαρίζεται εύκολα, στις πραγματικές προϋποθέσεις του μεγέθους.

Γι’ αυτά και για τόσα ακόμη πολλά του χρωστάμε. Τόσο που είναι ακόμη πολύ νωρίς να κατανοήσουμε. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου. Ενας μεγάλος, ένας σπουδαίος καλλιτέχνης.