Στο κατώφλι της αλλαγής καθεστώτος το Ιράν: Ο εξόριστος γιος του Σάχη και η μετά – Αγιατολάχ εποχή

Η σκληρή γραμμή του Ντόναλντ Τραμπ, που ζητά «άνευ όρων» παράδοση από την Τεχεράνη, και οι προειδοποιήσεις του Μπενιαμίν Νετανιάχου για στρατιωτική επέμβαση που θα μπορούσε να ανατρέψει το θεοκρατικό καθεστώς, εντείνουν τις ανησυχίες για την επόμενη μέρα στο Ιράν. Τελειώνει η εποχή του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη Αλί Χαμενεΐ;

Κάθε εκτίμηση είναι ακόμη πρώιμη για την εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας αν καταρρεύσει ο θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο ίδιος, πάντως, πέρασε στην αντεπίθεση με δηλώσεις του, μετά το τελεσίγραφο του Τράμπ στο Ιράν για «παράδοση άνευ όρων».

Ο ίδιος δήλωσε ότι «οι Αμερικανοί θα πρέπει να γνωρίζουν ότι το Ιράν δεν πρόκειται να παραδοθεί και ότι οποιαδήποτε αμερικανική στρατιωτική επέμβαση θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά» ξεκαθαρίζοντας πως «η αμερικανική εμπλοκή είναι ένδειξη αδυναμίας του Ισραήλ».

Με το πώς θα ήταν η επόμενη ημέρα στο Ιράν μετά από ενδεχόμενη διαδοχή του Χαμενεΐ, καταπιάνεται ανάλυση του Guardian. Θα αναλάμβανε ακόμα ένας θρησκευτικός ηγέτης ή ήρθε η ώρα για έναν κοσμικό;

Πάντως ορισμένοι δυτικοί ηγέτες αν και υποδέχονται θερμά την ιδέα της ανατροπής του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, δεν έχει γίνει καμία προετοιμασία για την επόμενη μέρα αν αυτό συμβεί, σημειώνει το δημοσίευμα. Με απλά λόγια δεν υπάρχει πλάνο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. 

Στη σύνοδο της G7 στον Καναδά, οι διαφορές εντός της Ευρώπης σχετικά με το πόσο σοφή θα ήταν μια αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν δεν θα μπορούσαν να είναι πιο εμφανείς.

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προειδοποίησε κατά της ανατροπής μιας κυβέρνησης «όταν δεν έχεις ιδέα τι θα ακολουθήσει». Αν και τόνισε ότι δεν στηρίζει το ιρανικό καθεστώς, υπογράμμισε πως επαφίεται στον ιρανικό λαό να αποφασίσει ποιος θα τον κυβερνά.

«Το μεγαλύτερο λάθος σήμερα είναι να προσπαθήσουμε, με στρατιωτικά μέσα, να φέρουμε αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, γιατί αυτό θα οδηγήσει στο χάος.

Πιστεύει κανείς ότι αυτό που έγινε το 2003 στο Ιράκ [με τον Σαντάμ Χουσεΐν] ήταν καλή ιδέα; Ή ότι αυτό που έγινε το 2011 στη Λιβύη [με τον Καντάφι] πέτυχε;», είπε χαρακτηριστικά.

Αντίθετα, ο καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, δήλωσε: «Αντιμετωπίζουμε ένα τρομοκρατικό καθεστώς, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Θα ήταν καλό αν αυτό το καθεστώς τελείωνε».

Αν και παραδέχθηκε πως οι αλλαγές καθεστώτων δεν οδηγούν πάντα στα επιθυμητά αποτελέσματα, αναφέρθηκε στη Συρία ως «θετικό παράδειγμα».

«Στη Συρία, το καθεστώς Άσαντ ανατράπηκε και έκτοτε υπάρχει μια νέα κυβέρνηση που προσπαθεί να φέρει ειρήνη στη χώρα» είπε. Παρέλειψε βέβαια να αναφέρει ότι αυτή η αλλαγή κυβέρνησης προηγήθηκε από εννέα χρόνια αιμητηρού εμφυλίου πολέμου.

Όπως είχε προειδοποιήσει και η ομάδα ειδικών του Τόνι Μπλερ για το Ιράκ το 2002 – προειδοποιήσεις που αγνοήθηκαν – η ανατροπή αυταρχικών καθεστώτων ανοίγει την πόρτα σε απρόβλεπτες και καταπιεσμένες δυνάμεις.

Στην περίπτωση του Ιράν – μιας χώρας με τεράστια εθνοτική, θρησκευτική, πολιτική και κοινωνικοοικονομική ποικιλομορφία – δεν έχει υπάρξει κανένα πλάνο από καμία δυτική χώρα για το ενδεχόμενο κατάρρευσης του καθεστώτος.

Ο κίνδυνος διάλυσης σε μικρότερα κρατίδια είναι υπαρκτός.

Η εσωτερική πολυμορφία του Ιράν προκαλεί φόβους για αποσχιστικές τάσεις – καθώς οι Πέρσες αποτελούν μόλις το 50% του πληθυσμού, με το υπόλοιπο να περιλαμβάνει Αζέρους, Τουρκμένους, Κούρδους, Άραβες, Μπαλούχους, Εβραίους, Αρμένιους και Ασσύριους.

Αν υπάρξει εσωτερική κατάρρευση, το καθεστώς του Μπακού στο Αζερμπαϊτζάν και οι κουρδικές οργανώσεις μπορεί να προσπαθήσουν να αποσπάσουν εθνοτικά εδάφη από το ιρανικό έδαφος.

Μάλιστα, η Jerusalem Post έχει καλέσει τον Μπενιαμίν Νετανιάχου να επιδιώξει ως στόχο μια ομοσπονδιοποιημένη μορφή του Ιράν, θεωρώντας πως η χώρα δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί.

Το Ιράν δεν διαθέτει οργανωμένο εσωτερικό «καθεστώς σε αναμονή». Τα πολιτικά κόμματα είναι ουσιαστικά απαγορευμένα και οι σημαντικότερες φωνές βρίσκονται είτε στη φυλακή, είτε σε εξορία, είτε είναι περιθωριοποιημένες.

Το κίνημα «Γυναίκα – Ζωή – Ελευθερία» του 2022, όσο ισχυρό και αν ήταν πολιτισμικά, δεν άφησε πίσω του θεσμική ή ηγετική παρακαταθήκη. Η αποδυνάμωση του δικτύου στήριξής του έδειξε πόσο γρήγορα μπορούν να επικρατήσουν οι εσωτερικές διαφωνίες.

Η φύση του καθεστώτος στο Ιράν που θα μπορούσε να διαδεχθεί το υπάρχον εξαρτάται από το αν θα υπάρξει επανάσταση ή μεταβατική διαδικασία. Εάν υπάρξει καθαρή στρατιωτική ήττα, οι εσωτερικές αντιδράσεις ίσως οδηγήσουν στην αποπομπή του ανώτατου ηγέτη, Αλί Χαμενεΐ, από τον ίδιο τον στρατό ή μέσα από λαϊκή εξέγερση.

Πολλά κορυφαία στελέχη των Φρουρών της Επανάστασης έχουν ήδη σκοτωθεί. Ωστόσο, μπορεί να υπάρξουν νεότεροι αξιωματικοί, επικριτικοί απέναντι στη διαφθορά και τη διείσδυση της Μοσάντ, που να ηγηθούν εσωτερικού πραξικοπήματος για να προλάβουν μια γενική εξέγερση.

Ένα τέτοιο καθεστώς ίσως είναι πιο κοσμικό και αποϊδεολογικοποιημένο – αλλά όχι απαραίτητα πιο φιλελεύθερο.

Μετάβαση ή χάος μετά την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν – Ο ρόλος του εξόριστου πρίγκιπα

Σε περίπτωση κατάρρευσης, πολλοί πιστεύουν ότι ο Ρεζά Παχλαβί, εξόριστος γιος του τελευταίου Σάχη, θα προσπαθήσει να επιστρέψει θριαμβευτικά ως επικεφαλής μιας δημοκρατικής μετάβασης. Ο ίδιος έχει ήδη εμφανιστεί στα αμερικανικά μέσα λέγοντας πως το καθεστώς καταρρέει, θέτοντας εαυτόν διαθέσιμο για τυχόν επόμενη μέρα στην Τεχεράνη.

«Βλέπουμε έναν ηγέτη να κρύβεται σαν αρουραίος σε καταφύγιο, ενώ πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι εγκαταλείπουν τη χώρα», δήλωσε.

«Έχω σχέδιο για το μέλλον του Ιράν», πρόσθεσε.

Σε δήλωσή του ο Ρεζά Παχλαβί ανέφερε ακόμα: «Μη φοβάστε για την ημέρα μετά την πτώση της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Το Ιράν δεν πρόκειται να κυλήσει σε εμφύλιο πόλεμο ή αστάθεια», υποσχέθηκε.

Ωστόσο, επικρίνεται εντόνως για την απόστασή του από τη σύγχρονη ιρανική κοινωνία, την οποία εγκατέλειψε σε ηλικία 17 ετών, καθώς και για την στενή του σχέση με το Ισραήλ και τη ρητορική του την ώρα που άμαχοι σκοτώνονται από τις ισραηλινές επιθέσεις.

«Εμείς διαθέτουμε σχέδιο για το μέλλον του Ιράν και την άνθησή του. Εχουμε ήδη προετοιμαστεί για τις πρώτες 100 ημέρες μετά την πτώση, για τη μεταβατική περίοδο, και για την εγκαθίδρυση μιας εθνικής και δημοκρατικής κυβέρνησης από τον ιρανικό λαό και για τον ιρανικό λαό», πρόσθεσε ο Ρεζά Παχλαβί στη δήλωσή του.

Ακούστηκε σίγουρος αυτή την εβδομάδα: «Βλέπουμε έναν ηγέτη να κρύβεται σαν αρουραίος σε καταφύγιο, ενώ πολλά υψηλόβαθμα στελέχη διαφεύγουν από το Ιράν. Έχω αναλάβει την ηγεσία αυτής της εκστρατείας μετά από αίτημα των συμπατριωτών μου. Έχω σχέδιο για το μέλλον και την ανάκαμψη του Ιράν».

Φήμες κάνουν λόγο για μια κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης, με δύο από τους πιο έμπειρους ηγέτες του Ιράν – τον πρώην πρόεδρο Χασάν Ρουχανί και τον πρώην ΥΠΕΞ Τζαβάντ Ζαρίφ – να σχηματίζουν δίδυμο, ίσως μαζί με τον πρώην πρόεδρο της Βουλής Αλί Λαριτζανί.

Άλλο ένα σήμα αλλαγής θα ήταν η άρση του κατ’ οίκον περιορισμού του πρώην προέδρου Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και της συζύγου του, Ζάχρα Ραχνάβαρντ, που κρατούνται από το 2011.

Η Ραχναβάρντ καταδίκασε τις ενέργειες του Νετανιάχου λέγοντας ότι πρόκειται για «εγκληματική και επιθετική δράση κατά κάθε διεθνούς κανόνα», αλλά προειδοποίησε και το ιρανικό καθεστώς: «Προειδοποιώ τους ηγέτες να μην αφήσουν αυτόν τον πόλεμο να γίνει ανεξέλεγκτος και να καταστρέψει τη χώρα».

Τελικά, αν οι μηχανισμοί καταστολής καταρρεύσουν, όλα θα εξαρτηθούν από τους ίδιους τους Ιρανούς. Πολλοί απεχθάνονται το καθεστώς – για πολλούς λόγους – αλλά απεχθάνονται και όσα κάνει το Ισραήλ.

Οι Ιρανοί λένε πως νιώθουν παγιδευμένοι σε έναν πόλεμο που δεν είναι δικός τους, περιμένοντας τον θάνατο εκείνων που τούς χάρισαν μόνο σιωπή, βασανιστήρια και φτώχεια.

Αλλά λένε επίσης ότι έχουν δει τι έκανε το Ισραήλ στη Γάζα – και δεν θέλουν να γίνει η Τεχεράνη μια νέα Γάζα.

Οι εικόνες με γονείς που κουβαλούν αιμόφυρτα βρέφη μέσα από χαλάσματα και συντρίμμια είναι ήδη αρκετές. Κι ίσως τώρα, ενώ το καθεστώς κλονίζεται, η αβεβαιότητα για το τι θα ακολουθήσει να είναι η καλύτερη του ευκαιρία για επιβίωση, καταλήγει η ανάλυση του Guardian.