Το χιπ χοπ μετά τον Sean «Diddy» Combs: Ήρθε η ώρα να αποκτήσει το δικό του #MeToo

Όταν το κίνημα #MeToo ξέσπασε το 2017, συγκλόνισε το Χόλιγουντ και πυροδότησε ένα παγκόσμιο κύμα καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση. Γυναίκες από όλο τον κόσμο μοιράστηκαν δημόσια τις ιστορίες τους στα social media, χρησιμοποιώντας το hashtag #MeToo, ως απάντηση στις αποκαλύψεις για τον παραγωγό Χάρβεϊ Γουάινστιν. Η κινηματογραφική βιομηχανία, η τηλεόραση και η μόδα αναγκάστηκαν – έστω και με καθυστέρηση – να επανεξετάσουν τις σχέσεις εξουσίας, σιωπής και ατιμωρησίας που τις διέπουν. Η μουσική; Όχι.

Ενώ άλλοι τομείς του θεάματος μπήκαν σε μια πορεία λογοδοσίας, το χιπ – χοπ φάνηκε να κινείται σε εντελώς διαφορετικό ρυθμό. Παρά την τεράστια παγκόσμια επιρροή του κινμήματος #MeToo και τον κοινωνικό του αντίκτυπο, ο κόσμος της ραπ και του R&B έχει αποφύγει μέχρι σήμερα μια ουσιαστική στιγμή κάθαρσης.

Οι πρόσφατες συγκλονιστικές αποκαλύψεις για τον μουσικό μεγιστάνα Sean «Diddy» Combs – γνωστό και ως Puff Daddy – ο οποίος κατηγορήθηκε για σειρά βίαιων και κακοποιητικών πράξεων, επανέφεραν ένα επίμονο ερώτημα: γιατί το hip-hop εξακολουθεί να μην έχει βιώσει το δικό του #MeToo; Και τι σημαίνει αυτό για τα θύματα – αλλά και για την ηθική και πολιτισμική ταυτότητα της ίδιας της μουσικής κουλτούρας;

Το 2010, μέσα στην πολυτελή έπαυλη του Combs στο Μπέβερλι Χιλς, ένα περιστατικό που φαινόταν αθώο εκτυλίχθηκε με τρόπο ανησυχητικά αποκαλυπτικό, περιγράφει το BBC.

«Άσε με να σου δείξω κάτι», είπε ο Diddy στη βοηθό του, την Capricorn Clark, με την οποία συνεργαζόταν από το 2004. Την κάλεσε στην κουζίνα, και εκεί εμφανίστηκε η τότε σύντροφός του, Casandra Ventura – γνωστή στο κοινό ως Cassie.

Αυτό που ακολούθησε, θα περιγραφεί χρόνια αργότερα σε δικαστικά έγγραφα και δημόσιες καταθέσεις, σκιαγραφώντας ένα μοτίβο ελέγχου, εξευτελισμού και κακοποίησης – όχι απλώς ενός ατόμου, αλλά μιας ολόκληρης κουλτούρας που απέφευγε να κοιτάξει τον εαυτό της κατάματα στον καθρέφτη.

Απευθυνόμενος σε εκείνη, της έδωσε μια σειρά εντολών: «Κάτσε, σήκω, γύρνα, πήγαινε εκεί, δώσε μου αυτό. Τώρα πήγαινε πίσω». Η Ventura υπάκουσε σε κάθε του λέξη.

«Το είδες αυτό;» είπε στην βοηθό του. «Εσύ δεν θα το κάνεις ποτέ αυτό. Γι’ αυτό δεν έχεις άντρα σαν εμένα».

Η περιγραφή αυτή, που κοινοποιήθηκε από την Clark κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πολύκροτης δίκης του Combs, έδωσε μια εικόνα της αυταρχικής εξουσίας που υπήρχε στη σχέση του – και μια γεύση από όσα συνέβαιναν πίσω από κλειστές πόρτες.

Η Casandra Ventura (γνωστή και ως Cassie), τραγουδίστρια της R&B, κατέθεσε πως σε όλη τη διάρκεια της μακρόχρονης σχέσης τους, ο Combs – 17 χρόνια μεγαλύτερός της– την ξυλοκοπούσε, την εκβίαζε και την εξανάγκαζε σε σεξουαλικές πράξεις υπό την επήρεια ναρκωτικών με συνοδούς. Ήλεγχε κάθε πτυχή της ζωής της.

Στο επίκεντρο της δίκης βρέθηκε η κατηγορία ότι ο Combs, σήμερα 55 ετών και πολυεκατομμυριούχος μουσικός μεγιστάνας, εξανάγκαζε τις συντρόφους του να συμμετέχουν σε σεξουαλικά πάρτι – γνωστά ως «freak-offs» – τα οποία σκηνοθετούσε, κινηματογραφούσε και οργάνωνε με τη βοήθεια του προσωπικού του.

Την περασμένη εβδομάδα, κρίθηκε ένοχος για δύο κατηγορίες με σκοπό την πορνεία. Ωστόσο, αθωώθηκε από τις βαρύτερες κατηγορίες για συνωμοσία εκβιασμού και sex trafficking γλιτώνοντας τα ισόβια.

Μετά την ανακοίνωση της ετυμηγορίας, ο δικηγόρος της Ventura, Doug Wigdor, δήλωσε πως η πελάτισσά του «έριξε φως στην πραγματικότητα της κατάχρησης εξουσίας από ισχυρούς άντρες και την κακοποίηση που παραμένει ατιμώρητη εδώ και δεκαετίες».

Ωστόσο, επιζώσες σεξουαλικής βίας, ακτιβίστριες και άνθρωποι της μουσικής βιομηχανίας αναρωτιούνται: Γιατί χρειάστηκε τόσος καιρός για να λογοδοτήσει ο Combs;

Και, δεδομένου του κινήματος #MeToo στο Χόλιγουντ, που αποκάλυψε και συνέβαλε στην απομάκρυνση επιθετικών αντρών από τη βιομηχανία του κινηματογράφου εδώ και σχεδόν μια δεκαετία – ήρθε άραγε η ώρα και για τη μουσική, και συγκεκριμένα για το hip-hop, να κάνει τη δική του κάθαρση;

Η Cristalle Bowen, ράπερ από το Σικάγο και μέλος του γυναικείου τρίο RapperChicks, λέει: «Η δίκη του Diddy απλώς επιβεβαιώνει αυτό που πολλές από εμάς ήδη γνωρίζουμε. Όταν είσαι η μόνη γυναίκα σε μια δισκογραφική ή μια ομάδα, είσαι ευάλωτη – στην καλύτερη περίπτωση σε προσβολές, στη χειρότερη… σε κακοποίηση» λέει.

Ακτιβίστριες και άνθρωποι της μουσικής λένε πως η σεξουαλική κακοποίηση υπάρχει σε όλα τα είδη μουσικής, όχι μόνο στο χιπ χοπ. Υπάρχει, όμως, μια κουλτούρα σιωπής, όπου οι θύτες προστατεύονται, ενώ τα θύματα διατρέχουν τον κίνδυνο να καταστραφούν επαγγελματικά.

Η Caroline Heldman, ακαδημαϊκός και ακτιβίστρια, συμφωνεί: «Η μουσική βιομηχανία έχει υιοθετήσει ένα μοντέλο που προστατεύει τους θύτες -μουσικούς, παραγωγούς, μάνατζερ, στελέχη – από κάθε ευθύνη», υποστηρίζει.

Τα λεγόμενα NDAs (συμβάσεις εχεμύθειας) γίνονται «όπλο» στα χέρια κάποιων για να προστατεύουν τους κακοποιητές και να φιμώνουν τα θύματα.

Ο Arick Fudali, δικηγόρος στη Νέα Υόρκη, λέει: «Αποτελούν πολύ δύσκολη απόφαση για πολλά θύματα». Ένας από τους πελάτες του είναι η Dawn Richard, τραγουδίστρια και μάρτυρας εναντίον του Combs.

«Κάποιοι επιλέγουν να μην υπογράψουν και να κάνουν δημόσια μήνυση», εξηγεί. «Αλλά έτσι παίρνουν λιγότερα χρήματα απ' ό,τι αν τα είχαν "τακτοποιήσει" ιδιωτικά και εμπιστευτικά».

Υπάρχουν, όμως, κι άλλοι λόγοι που εμποδίζουν κάποιον να μιλήσει – και στο hip-hop ειδικά, η σιωπή ενισχύεται από το μίγμα ρατσισμού, μισογυνισμού και την ανάγκη προστασίας ενός μουσικού είδους που προσέφερε σπάνιες ευκαιρίες σε φτωχούς μαύρους νέους.

Το hip-hop γεννήθηκε τη δεκαετία του 1970 στις μαύρες και λατινοαμερικανικές κοινότητες της Νέας Υόρκης ως φωνή ενάντια στην αδικία και την καταπίεση.

«Έδωσε σε μια γενιά μαύρων τη δυνατότητα να πουν την ιστορία τους με δικούς τους όρους», λέει ο Mark Anthony Neal, καθηγητής αφροαμερικανικών σπουδών στο πανεπιστήμιο Duke.

Σήμερα είναι το εμπορικά πιο επιτυχημένο είδος μουσικής στις ΗΠΑ. «Οι ράπερ είναι οι νέοι ροκ σταρ», λέει ο Thomas Hobbs, συγγραφέας και παρουσιαστής podcast.

Ο Combs, με περιουσία που υπολογίζεται στα 400 εκατομμύρια δολάρια, είχε δημιουργήσει μια αυτοκρατορία γύρω από τη μουσική, τη μόδα, το αλκοόλ και την τηλεόραση. Έχαιρε ευρείας αποδοχής, όχι μόνο επειδή έκανε το hip-hop εμπορικά επιτυχημένο, αλλά επειδή δημιούργησε ευκαιρίες – κυρίως για μαύρους άντρες.

Πάντα μιλούσε για τη «μαύρη αριστεία», αναδεικνύοντας τα επιτεύγματα της μαύρης κοινότητας αλλά και τους αγώνες της.

Αυτό ανέφερε και η υπεράσπισή του στη δίκη: «Ο Sean Combs πέτυχε κάτι που είναι πολύ, πολύ δύσκολο. Είναι ένας αυτοδημιούργητος, επιτυχημένος, μαύρος επιχειρηματίας».

Έξω από το δικαστήριο, οπαδοί του πανηγύριζαν την απαλλαγή από τις πιο βαριές κατηγορίες και πολλοί αναρωτιούνταν αν στοχοποιήθηκε άδικα. «Φυσικά και στοχοποιήθηκε. Είναι ισχυρός μαύρος άντρας», είπε ένας.

Εδώ και εβδομάδες, κάποιοι φορούσαν μπλουζάκια με το σύνθημα «Free Puff» (από το παλιό καλλιτεχνικό του όνομα) και έπαιζαν δυνατά τη μουσική του.

Η κοινωνιολόγος Katheryn Russell-Brown περιγράφει αυτό το φαινόμενο: «Μαύροι που που καταφέρνουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια του συστήματος θεωρούνται εθνικοί ήρωες και αντιμετωπίζονται με καχυποψία όταν κατηγορούνται ποινικά».

Κι άλλες εμβληματικές φιγούρες του hip-hop, όπως οι Antonio LA Reid και Russell Simmons, έχουν κατηγορηθεί τα τελευταία χρόνια για σεξουαλική κακοποίηση, αρνούμενοι κάθε κατηγορία.

Η Drew Dixon, πρώην στέλεχος στη δισκογραφία, καταγγέλλει πως κακοποιήθηκε και από τους δύο. «Δεν αντιμετωπίζεις μόνο αυτόν που σε κακοποίησε. Αντιμετωπίζεις και όσους κερδίζουν από το όνομά του», είπε. «Αυτές οι δυνάμεις θα κινηθούν εναντίον κάθε καταγγέλλοντα. Είναι τρομακτικό».

Η Sil Lai Abrams, συγγραφέας και ακτιβίστρια κατά της έμφυλης βίας, λέει πως «οι έγχρωμες γυναίκες έχουν εκπαιδευτεί να θεωρούν την κακοποίηση ως το τίμημα για να δουλέψεις στη βιομηχανία».

Η Treva Lindsey, καθηγήτρια στο Ohio State University, λέει πως ειδικά οι μαύρες γυναίκες φοβούνται να μιλήσουν, ακριβώς επειδή δεν θέλουν να θεωρηθούν "προδότες" της κοινότητας τους. «Το #MeToo στο hip-hop πρέπει να αντιμετωπίσει τη βαθιά δυσπιστία που υπάρχει απέναντι στις γυναίκες που αποκαλύπτουν κακοποίηση – και ιδιαίτερα στις μαύρες γυναίκες».

Η Cristalle Bowen προσθέτει: «Πολλές φορές, μας λένε να σιωπούμε "για το καλό όλων μας"». Εξηγεί ότι στο hip-hop υπάρχει ακόμη η αντίληψη πως «τα ενδοοικογενειακά δεν τα βγάζεις έξω» κάτι που οδηγεί πολλές γυναίκες στο να υπομένουν σιωπηλά την κακοποίηση.

Ωστόσο, κάτι ίσως αλλάζει. Ορισμένοι καλλιτέχνες αρχίζουν να μιλούν δημόσια για τις εμπειρίες τους.

Πρωτοβουλίες όπως το «Silence Is Not Compliance» και καμπάνιες για αλλαγή πολιτικών στις δισκογραφικές δείχνουν πως ο διάλογος ανοίγει σιγά-σιγά, δειλά – δειλά.

Η Caroline Heldman επισημαίνει πως η κουλτούρα αλλάζει με αργούς ρυθμούς. «Δεν θα υπάρξει ένα "μεγάλο ξεκαθάρισμα" όπως στο Χόλιγουντ, αλλά βλέπουμε σταδιακά να γίνεται πιο δύσκολο για τους θύτες να παραμείνουν ατιμώρητοι».

Η Cassie Ventura άνοιξε τον δρόμο – με τεράστιο προσωπικό κόστος. Η υπόθεση Combs ίσως να είναι η αρχή για να αρχίσουν να λογοδοτούν κι άλλοι.

Η πλευρά του Combs δηλώνει: «Όσες αγωγές κι αν κατατεθούν, δεν αλλάζει το γεγονός ότι ο κ. Combs δεν έχει κακοποιήσει κανέναν – άνδρα ή γυναίκα, ενήλικα ή ανήλικο».

Για να υπάρξει όμως πραγματική κάθαρση, δεν αρκεί η πτώση ενός μόνο άντρα. Χρειάζεται να σπάσει το σύστημα σιωπής και να δημιουργηθούν ασφαλείς χώροι για όσες έχουν υποστεί κακοποίηση. Όπως λέει η Cristalle Bowen: «Μόνο όταν οι γυναίκες νιώσουν ασφαλείς να μιλήσουν – και τις πιστέψουμε – θα υπάρξει πραγματική αλλαγή».

Και το ερώτημα παραμένει: Τι συμβαίνει με την τέχνη – και συγκεκριμένα με τη μουσική – όταν ένα είδωλο καταδικάζεται για σοβαρά εγκλήματα;

Ο τραγουδιστής της R&B, R. Kelly, καταδικάστηκε το 2022 σε 30 χρόνια φυλάκισης για σωματεμπορία, σύσταση εγκληματικής οργάνωσης και σεξουαλική κακοποίηση γυναικών και παιδιών. Παρ’ όλα αυτά, χρόνια μετά, η μουσική του εξακολουθεί να είναι δημοφιλής. Από τον Ιανουάριο του 2019, έχει συγκεντρώσει περίπου 780 εκατομμύρια ακροάσεις στις ΗΠΑ, ενώ στο Spotify έχει γύρω στους 5,2 εκατομμύρια μηνιαίους ακροατές.

«Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που υπερασπίζονται τον R. Kelly», λέει ο ο Thomas Hobbs, συγγραφέας και παρουσιαστής podcast. «Δεν θα μου κάνει εντύπωση αν τα streams του Diddy, όπως και του R. Kelly, παραμείνουν ψηλά».

«Αυτά τα τραγούδια έχουν τόσο πολύ ενσωματωθεί στη ζωή των ανθρώπων, που δυσκολεύονται να τα αποβάλουν… είναι σχεδόν μέρος του DNA τους. Οπότε, κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν απλώς να κοιτούν αλλού» αναφέρει.

Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι: Πώς πρέπει να αντιδράσει η ίδια η βιομηχανία;

Μετά την έναρξη του κινήματος MeToo το 2017, τουλάχιστον 200 επιφανείς άνδρες που κατηγορήθηκαν για σεξουαλική παρενόχληση έχασαν τις δουλειές τους και εφαρμόστηκαν αλλαγές στις πολιτικές των χώρων εργασίας. Ωστόσο, σύμφωνα με την καθηγήτρια Λίντσεϊ, η καταδίκη του Combs από μόνη της δύσκολα θα οδηγήσει σε ευρύτερες αλλαγές.

«Πιστεύω ότι σε αυτή τη συγκυρία, ο Diddy - όπως και ο R. Kelly - αντιμετωπίζεται ως μια “εξαίρεση”… και όχι ως ένδειξη ενός ευρύτερου προβλήματος», λέει.

Μετά το ξέσπασμα του #MeToo στο Χόλιγουντ, δεν ήταν λίγες οι αλλαγές που θεσμοθετήθηκαν – έστω και καθυστερημένα. Ανάμεσά τους, η καθιέρωση των συντονιστών οικειότητας στα γυρίσματα σκηνών σεξ. 

Σήμερα, ορισμένοι άνθρωποι της μουσικής βιομηχανίας εκφράζουν την ελπίδα ότι ανάλογες πρακτικές θα αρχίσουν να εφαρμόζονται και στα γυρίσματα μουσικών βίντεο, όπου συχνά επικρατεί αδιαφάνεια και έλλειψη εποπτείας. Και κάπως έτσι το χιπ χοπ – όπως και όλη η μουσική βιομηχανία – δεν μπορεί πλέον να μένει πια στο απυρόβλητο.