Το δημοψήφισμα του 2015 και τα capital controls: Από την «περήφανη» διαπραγμάτευση στο νέο μνημόνιο

15 hours ago 1

«Μας ζήτησαν να εφαρμόσουμε τα μνημόνια, στόχος τους είναι η ταπείνωση του ελληνικού λαού. Η ευθύνη απέναντι στη χώρα μάς υποχρεώνει να απαντήσουμε στο τελεσίγραφο…».

Κοιτώντας την κάμερα έθεσε το δίλημμα:

«Αποφασίστε κυρίαρχα και περήφανα, όπως προστάζει η ιστορία του ελληνικού λαού. Στον αυταρχισμό στείλτε απάντηση δημοκρατίας».

Η είδηση και το συνάντηση με την ιστορία

Έπειτα από 5 μήνες θυελλωδών διαπραγματεύσεων με τους Eυρωπαίους εταίρους, η κράτος ευρισκόμενη σε απόλυτο αδιέξοδο και με το ενδεχόμενο ενός επώδυνου συμβιβασμού ορατό καθώς ολοκληρωνόταν το υφιστάμενο πρόγραμμα και η χώρα θα ήταν πλέον στον αέρα, αποφάσιζε να ρίξει το μπαλάκι στον λαό, ζητώντας του να τοποθετηθεί επί ενός τεχνικού, ωσπεράν ακατανόητου, κειμένου προτάσεων των θεσμών.

Και μάλιστα, όπως σχολιάζαν στελέχη της αντιπολίτευσης, «χωρίς να αναφέρει πως αυτή η συμβουλή είχε ήδη αποσυρθεί και οι εταίροι είχαν σταματήσει τις διαπραγματεύσεις. Χωρίς καμία προειδοποίηση – ενδεχομένως και λόγω λανθασμένης εκτίμησης της σοβαρότητας της κατάστασης - για το τι επρόκειτο να συμβεί τις επόμενες ώρες».

Ο λόγος εκείνο το βράδυ φαινόταν να απευθύνεται στην ιστορία. Όμως, οι λέξεις του θα πυροδοτούσαν μέσα σε λίγες ώρες ένα σκηνικό πολιτικού και κοινωνικού σεισμού.

Εκείνη τη νύχτα, στα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία η είδηση έπεφτε σαν σεισμός:

«Η Ελλάδα στο χείλος της εξόδου από την Ευρωζώνη».

Στα ΑΤΜ της Αθήνας, σχηματίζονταν οι πρώτες ουρές. Η αβεβαιότητα είχε ήδη αρχίσει να γεννά φόβο. Ο δρόμος προς το δημοψήφισμα δεν ήταν τίποτα λιγότερο από ένα πολιτικό ναρκοπέδιο. Και δυστυχώς, εκείνοι που το προκάλεσαν, έμοιαζαν να μη διαθέτουν ούτε χάρτη ούτε πυξίδα.

Η εβδομάδα του φόβου και των κλειστών τραπεζών

Για τις επόμενες 48 ώρες, τα μηχανήματα αναλήψεων και τα βενζινάδικα έγιναν τα πιο… δημοφιλή σημεία συνάντησης, με τους πολίτες να προσπαθούν να γεμίσουν πορτοφόλια και ρεζερβουάρ.

Η κύρωση για επιβολή superior controls, που ήταν πλέον αναπόφευκτη λόγω της άρνησης της ΕΚΤ να αυξήσει τη ρευστότητα, προκάλεσε βαθύ σοκ στην ελληνική κοινωνία.

Την Κυριακή 28 Ιουνίου, το υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Ελλάδος με τους διοικητές των συστημικών τραπεζών κλήθηκαν να αποφασίσουν πώς θα εφαρμοστεί το πλάνο κεφαλαιακών ελέγχων της ΤτΕ και της ΕΚΤ.

Κατέληξαν στο κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή ημερήσιου ορίου αναλήψεων, διαψεύδοντας πανηγυρικά τις προβλέψεις του Γιάνη Βαρουφάκη που με περισσή αυταρέσκεια δήλωνε το προηγούμενο διάστημα ότι «οι πιθανότητες να κόψει ο Ντράγκι τη ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες είναι ανάλογες με το να μην ανατείλει ο ήλιος»!

Ακολούθησαν σκηνές που σημάδεψαν τη συλλογική μνήμη: πολίτες αγχωμένοι για το τι μέλει γενέσθαι, ηλικιωμένοι έξω από υποκαταστήματα για να σηκώσουν τα 60 ευρώ ημερήσιου ορίου, τουρίστες απορημένοι να παρακολουθούν μια χώρα σε κατάσταση σιωπηλής κρίσης.

H περιπέτεια των superior controls διήρκεσε συνολικά 4 χρόνια και 2 μήνες, ξεκινώντας από το ασφυκτικό ημερήσιο όριο των 60 ευρώ, με διαδοχικές μικρές ελαφρύνσεις τα επόμενα χρόνια, ως την πλήρη άρση τους τον Σεπτέμβριο του 2019.

Και όμως, η κράτος προτίμησε - όπως σχολιάστηκε εντός και εκτός συνόρων - αντί να αναζητήσει διέξοδο, να επενδύσει στο κλίμα πόλωσης και «αντίστασης».

Στελέχη της, σύμβουλοι και δημόσια πρόσωπα με έντονη ιδεολογική φόρτιση, μετέτρεψαν την καμπάνια του δημοψηφίσματος σε υπαρξιακή μάχη. Το ΝΑΙ χαρακτηρίστηκε ως «πράξη υποταγής», το ΟΧΙ ως «πράξη εθνικής αξιοπρέπειας».

Ο διχασμός ήταν έντονος, τα κοινωνικά δίκτυα πήραν φωτιά και η πολιτική αντιπαράθεση έλαβε χαρακτήρα εμφυλιακής ρητορικής.

Το δημοψήφισμα είχε πλέον μετατραπεί σε έναν παράξενο συνδυασμό ελπίδας και τρόμου.

Από τη μια πλευρά, εκείνοι που είδαν την κίνηση ως μια πράξη δημοκρατίας, ως μια ευκαιρία να πει ο έθνος το μεγάλο «Όχι» στη λιτότητα και στην υποτέλεια.

Από την άλλη, πολίτες που ανησυχούσαν για το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας αλλά και ειδικοί και αναλυτές που προειδοποιούσαν για τους κινδύνους που ελλόχευαν: η Ελλάδα είχε ήδη απωλέσει μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας της, και μια τέτοια κύρωση σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα μπορούσε να προκαλέσει οικονομική καταστροφή.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγιναν το πεδίο μάχης, αλλά και ο χώρος όπου διακινήθηκαν ψευδείς ειδήσεις και συνωμοσιολογικές θεωρίες, που μόνο επιδείνωσαν το ήδη τεταμένο κλίμα.

Η πλατεία του ΟΧΙ και οι «Μένουμε Ευρώπη»

Την Παρασκευή πριν την κάλπη, χιλιάδες κόσμου κατέκλυσαν το κέντρο της Αθήνας, κυρίως την πλατεία Συντάγματος, που μετατράπηκε σε ένα τεράστιο πολιτικό θέατρο, μικρογραφία της διχασμένης ελληνικής κοινωνίας, στην πιο έντονη ενδεχομένως στιγμή της μεταπολιτευτικής ιστορίας.

Από την μια πανό, σημαίες, τραγούδια, συνθήματα αντίστασης, με το «ΟΧΙ» να ενώνει ένα ετερόκλητο πλήθος: ριζοσπάστες, απογοητευμένους, ρομαντικούς, αντικαπιταλιστές, συντηρητικούς, νέους και απόμαχους.

Ο Αλέξης Τσίπρας εμφανίστηκε στη σκηνή και εκφώνησε ομιλία, τονίζοντας ότι το ΟΧΙ δεν σημαίνει έξοδο από το ευρώ, αλλά πίεση για μια καλύτερη συμφωνία.

Χαρακτήρισε το δημοψήφισμα «γιορτή της δημοκρατίας» και κάλεσε τον κόσμο να απορρίψει τους εκβιασμούς, να υπερασπιστεί την εθνική κυριαρχία και την αξιοπρέπεια.

Λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα, στο Καλλιμάρμαρο, είχε οργανωθεί συγκέντρωση υπέρ του ΝΑΙ, με κεντρικά πρόσωπα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι κ.λπ.).

Πανό με το σύνθημα «Μένουμε Ευρώπη» και συμμετέχοντες όσους ανησυχούσαν ότι το δημοψήφισμα αποτελεί βήμα προς την έξοδο από την ευρωζώνη, οδηγώντας τη χώρα σε απομόνωση και καταστροφή.

Προσωπικές ιστορίες αναμείχθηκαν με πολιτικές διεκδικήσεις: νέοι που αποφάσιζαν για πρώτη κίνηση να ψηφίσουν, οικογένειες που φοβόντουσαν για το μέλλον των παιδιών τους, ηλικιωμένοι που δεν είχαν πού να απευθυνθούν. Οι εικόνες από το Σύνταγμα εκείνες τις ώρες, αποτύπωναν μια χώρα στα πρόθυρα γενικευμένης κρίσης.

Το σίγουρο είναι πως εκείνη τη νύχτα, υπήρχε παλμός. Υπήρχε όμως και αυταπάτη. Η πίστη ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα άλλαζε τους συσχετισμούς με έναν τρόπο μαγικό, ότι οι εταίροι θα υποχωρούσαν μπροστά στο ηθικό πλεονέκτημα ενός «όχι», αποδείχθηκε φρούδα.

Δεν ήταν λίγοι εκείνοι ναι εκείνοι που - εκ του αποτελέσματος - κατηγόρησαν την κράτος του ΣΥΡΙΖΑ ότι εργαλειοποίησε τη λαϊκή εντολή, όχι ως διαπραγματευτικό χαρτί αλλά ως πολιτικό «όπλο» εσωτερικής κατανάλωσης.

Η μέρα της κάλπης και η διάλυση των ψευδαισθήσεων

Η 5^η Ιουλίου, η μεγάλη μέρα της κάλπης, ήρθε να επιβεβαιώσει αυτό που ήδη διαφαινόταν όλο το προηγούμενο διάστημα, αλλά δεν κατάφεραν να αποτυπώσουν οι δημοσκοπήσεις, την σαφή υπερίσχυση του ΟΧΙ.

Η είδηση των αποτελεσμάτων έδωσε μια καθαρή νίκη στο κρατικό στρατόπεδο, με τους πολίτες να τάσσονται σε ποσοστό 61,3% υπέρ της απόρριψης της πρότασης των δανειστών.

Η βραδιά εκείνη έφερε πανηγυρισμούς στους θιασώτες του ΟΧΙ.

Η χαρά, όμως, διήρκεσε λίγο. Ήδη από εκείνο το βράδυ, τα χαμόγελα στις τηλεοπτικές εμφανίσεις των στελεχών της κυβέρνησης ήταν μάλλον αμήχανα.

Ο Αλέξης Τσίπρας άλλωστε σε συνέντευξή του πριν το δημοψήφισμα είχε δεσμευθεί πως «Αν επικρατήσει το "όχι" και είναι ισχυρό, την επόμενη μέρα εγώ θα είμαι στις Βρυξέλλες και θα κλείσω συμφωνία».

Η προϋπόθεση που είχε θέσει είχε επιτευχθεί. Το θέμα όμως που πλέον ερχόταν στο προσκήνιο ήταν το πώς και με ποιους όρους θα την πετύχαινε αυτή και – κυρίως – αν οι δανειστές θα ήταν διατεθειμένοι να αλλάξουν στάση με το ΟΧΙ.

Η εικόνα που επικρατούσε διεθνώς πάντως, έδειχνε να είναι εντελώς διαφορετική από τις εκτιμήσεις αυτές.

Οι πρώτες αντιδράσεις από τους ευρωπαίους εταίρους ήταν ψυχρές και, σε κάποιες περιπτώσεις, επιθετικές. Οι ηγέτες της Eυρωζώνης θεώρησαν το αποτέλεσμα όχι ως έκφραση δημοκρατίας αλλά ως ευθεία απόρριψη των όρων συνεργασίας.

Ο Βαρουφάκης ως σύμβολο «ρήξης» και σύγχυσης

Το βράδυ της Κυριακής, σε κλειστές συσκέψεις στο Μαξίμου, άρχισε να γίνεται σαφές πως μια στρατηγική ρήξης δεν θα είχε επόμενο βήμα. Ο υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, παρά τον κομβικό του ρόλο ως τότε, τέθηκε στο περιθώριο.

Έχοντας ταυτισθεί με την στρατηγική της σύγκρουσης και τις «εξαντλητικές» διαπραγματεύσεις, οδηγήθηκε εκόν άκον σε παραίτηση.

Πολλοί εταίροι είχαν διαμηνύσει ξεκάθαρα πως η παρουσία του στο τραπέζι των συνομιλιών δεν ήταν πλέον αποδεκτή.

Το πρωί της Δευτέρας, ανακοίνωσε ο όμοιος την παραίτησή του, δηλώνοντας ότι του ζητήθηκε, προκειμένου να διευκολυνθούν οι συνομιλίες.

Ο Βαρουφάκης, ο οποίος είχε ταυτιστεί με την τακτική της «δημιουργικής ασάφειας» και της σκληρής διαπραγμάτευσης, προσωποποιούσε τις προσδοκίες για μια εναλλακτική στρατηγική – και, ταυτόχρονα, τα αδιέξοδά της. Είχε γίνει σύμβολο για όσους πίστεψαν στη ρήξη, αλλά και «κόκκινο πανί» για όσους διέβλεπαν τις συνέπειες της σύγκρουσης χωρίς δίχτυ ασφαλείας.

Η προσωπικότητά του άλλωστε ήταν το κέντρο πολλών συζητήσεων εκείνη την περίοδο. «Αντισυμβατικός», προκλητικός, με παρουσία που τροφοδότησε όσο και δίχασε, αποτέλεσε το απόλυτο σύμβολο της ρήξης αλλά και της σύγχυσης.

Η τακτική του στο Eurogroup, οι διαρροές, οι προσωπικές του συγκρούσεις με άλλους υπουργούς Οικονομικών έγιναν πρωτοσέλιδα σε όλη την Ευρώπη. Για πολλούς, προσωποποίησε μια αλαζονική αδιαλλαξία. Για άλλους, ήταν η τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι σε έναν εκβιασμό. Το βέβαιο είναι ότι η παρουσία και η απομάκρυνσή του αποκάλυψαν πως ο κυβερνητικός σχεδιασμός δεν είχε βάθος ούτε ενιαία γραμμή.

Ήταν μια τακτική με πολλές φωνές και λίγη ουσία.

varoufakis, eurogroup, daiselmploum, Dijsselbloem

Η περίφημη παρουσίασή του για το «Plan X», που περιελάμβανε την προετοιμασία παράλληλου νομίσματος, δεν ήταν απλά ένα τρικ ή θεωρητικό σενάριο.

Ήταν η επισημασία της στρατηγικής πίεσης που ήθελε να ασκήσει στην Ευρώπη, αλλά ταυτόχρονα κλιμάκωσε τον πανικό στις αγορές και τις κυβερνήσεις.

Η απομάκρυνσή του όμως δεν σήμανε απαραιτήτως και στροφή σε νέο σχέδιο.

Αντιθέτως, φάνηκε να αποτυπώνει την απουσία σχεδίου.

Δεν ήταν μόνο μια προσωπική θυσία – όπως θέλησε ο όμοιος να την παρουσιάσει - αλλά και η σιωπηρή αναγνώριση του αδιεξόδου.

Οι διαφωνίες του με τον ίδιο τον Τσίπρα, αλλά και με άλλα στελέχη της κυβέρνησης, ήταν γνωστές και εντείνονταν συνεχώς, με αποκορύφωμα το δημοψήφισμα και το πώς έπρεπε να διαχειριστεί η κράτος το «Όχι».

Ο όμοιος ένιωσε ότι αποτελούσε το αποδιοπομπαίο τράγο και τελικά, κάτω από ασφυκτικές πιέσεις, παραιτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2015, με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο να τον διαδέχεται, ανοίγοντας τον δρόμο για τη συμφωνία που θα ακολουθούσε.

Η 17ωρη διαπραγμάτευση, η συμφωνία και η… επιστροφή στις ράγες

Οι ημέρες που ακολούθησαν το δημοψήφισμα ήταν δραματικές.

Στις 12 Ιουλίου 2015, στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής, η ελληνική αντιπροσωπεία εισήλθε σε μια μαραθώνια συνεδρίαση. Οι ώρες περνούσαν και η πίεση εντεινόταν. Τηλεγραφήματα, φήμες για Grexit, ρήξη ακόμα και στο εσωτερικό της ΕΕ. Ο υπουργός Οικονομικών είχε αντικατασταθεί, όμως η αβεβαιότητα παρέμενε.

Χρειάστηκαν 17 ώρες, χρόνος ρεκόρ στην ιστορία της Ε.Ε., πολλαπλές διακοπές, σκληρές διαπραγματεύσεις για να ξεπεραστούν επιπλέον και παράλογες απαιτήσεις για να ευοδωθούν οι προσπάθειες.

tsipras tsakalotos bryxeles synodos koryfis

Εξαντλημένοι, αλλά ικανοποιημένοι, που επετεύχθη συμφωνία οι Πρόεδροι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Εurogoup, ανακοινώνουν τις λεπτομέρειες του συμβιβασμού μεταξύ Αθήνας και δανειστών.

Και μπορεί ο Ντόναλτ Τουσκ αμέσως μετά να έκανε λόγο για ευκαιρία της Ελλάδας να επιστρέψει στις ράγες και ο Γιούνκερ να διαβεβαίωνε πως Grexit δεν πρόκειται να υπάρξει, όμως το τίμημα για αυτά ήταν ιδιαιτέρως βαρύ.

Το κείμενο συμφωνίας ήταν σκληρότερο από κάθε προηγούμενο, με τα ξένα μέσα ενημέρωσης να υιοθετούν σε πηχυαίους τίτλους την ελληνική λέξη «kolotoumba», που εκείνο το διάστημα έγινε γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το τρίτο υπόμνηση περιελάμβανε ιδιωτικοποιήσεις, αύξηση φόρων, μεταρρυθμίσεις που είχαν απορριφθεί στο παρελθόν.

Όπως εξήγησε άλλωστε ο Γερούν Ντάισελμπλουμ βασική επίνοια της συμφωνίας ήταν η δημιουργία ταμείου στο οποίο θα μεταφέρονταν περιουσιακά στοιχεία της χώρας, που είτε θα ρευστοποιούνταν είτε θα αξιοποιούνταν για να αποφέρουν χρήματα με στόχο την εξόφληση των δανείων και την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.

Ήταν, ουσιαστικά, η επιβεβαίωση μιας ήττας. Η κράτος είχε πάει σε δημοψήφισμα ζητώντας λαϊκή στήριξη για το «Όχι» και κατέληξε να υπογράψει ένα πρόγραμμα που θα απέρριπταν επιπλέον και υποστηρικτές του «Ναι».

Το σοκ του συμβιβασμού και η εσωκομματική αποσύνθεση

Η απελπισία μετά τη συμφωνία δεν περιορίστηκε μόνο στο κοινωνικό σώμα. Η υπογραφή του τρίτου μνημονίου μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 αποτέλεσε πολιτικό σεισμό για τον ΣΥΡΙΖΑ. Η κυβέρνηση, που είχε κινηθεί με το αφήγημα της ρήξης και της υπεράσπισης της λαϊκής εντολής, βρέθηκε να αποδέχεται μια συμφωνία που υπονόμευε ακριβώς όσα είχε υποσχεθεί να υπερασπιστεί. Αυτό το πολιτικό σοκ δεν ήταν μόνο μια ήττα στις διαπραγματεύσεις, αλλά μια καμπή που αποκάλυψε βαθιές αντιθέσεις στο εσωτερικό του κόμματος.

Μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ ξεκίνησε άμεση εσωκομματική σύγκρουση. Η Αριστερή Πλατφόρμα, ανέλαβε τη θέση του σκληρού πυρήνα αντιπολίτευσης στην απόφαση. Καταλόγισε στην ηγεσία όχι μόνο αλόγημα στρατηγική, αλλά προδοσία της εντολής του λαού που τάχθηκε στο δημοψήφισμα κατά των μνημονίων. Πολλοί βουλευτές και στελέχη έθεσαν σε αμφιβόλω την θάρσηση τους στην ηγεσία, ενώ η πολιτική ατμόσφαιρα μέσα στο κόμμα έγινε αποπνικτική.

Την ίδια εξηκοντάλεπτο οι πιο μετριοπαθείς αλλά και κομμάτια του στενού κυβερνητικού επιτελείου, επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τη συμφωνία ως αναγκαίο κακό, αναδεικνύοντας το αφήγημα της «αναγκαστικής συνθηκολόγησης» και της «προστασίας της χώρας από μεγαλύτερο κακό». Το δίλημμα ήταν οξύ: είτε να παραμείνουν στη διακυβέρνηση και να διαχειριστούν την κρίση, είτε να ρισκάρουν διάσπαση και περιθωριοποίηση.

Η αποσύνθεση δεν περιορίστηκε σε πολιτικές δηλώσεις. Υπήρξαν παρασκηνιακές διαμάχες, αποχωρήσεις στελεχών, ακόμα και δημόσιες αντιπαραθέσεις που έκαναν σαφές ότι η ενότητα του ΣΥΡΙΖΑ κρέμονταν από μια κλωστή. Η ομάδα της Αριστερής Πλατφόρμας τελικά αποχώρησε από το κόμμα, δημιουργώντας νέες πολιτικές δυνάμεις που κατέγραψαν τη δική τους αντιμνημονιακή γραμμή.

Η ψήφιση του τρίτου μνημονίου στη Βουλή, τον Αύγουστο του 2015, προκάλεσε καταιγιστικές εξελίξεις, με το κυβερνών κόμμα να καταγράφει βαρύτατες απώλειες.

Από τους 149 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, 32 καταψήφισαν και 11 δήλωσαν «παρών» – μεταξύ αυτών ιστορικά στελέχη, υπουργοί και εκπρόσωποι της λεγόμενης Αριστερής Πλατφόρμας, όπως ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, η Ζωή Κωνσταντοπούλου και η Νάντια Βαλαβάνη. Η κράτος εξασφάλισε την υπερψήφιση της συμφωνίας μόνο θέλγητρο στη στήριξη της αντιπολίτευσης – ΝΔ, Ποτάμι και ΠΑΣΟΚ.

Το γεγονός αυτό ανέδειξε ξεκάθαρα την εσωκομματική αποσύνθεση και την απώλεια κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Ήταν μια ανάπτυξη που αναιρούσε το πολιτικό κεφάλαιο του δημοψηφίσματος και μετέτρεπε το «όχι» του λαού σε ένα «ναι» που νομιμοποιήθηκε από πολιτικούς αντιπάλους.

Κι όμως, αντί για αυτοκριτική ή ειλικρινή παραδοχή των ορίων της διαπραγματευτικής στρατηγικής, το αφήγημα στράφηκε στην «αναγκαστική συνθηκολόγηση». Η κράτος προέταξε το δίλημμα «συμφωνία ή καταστροφή», μεταθέτοντας την ευθύνη στις εξωτερικές πιέσεις και τις «εκβιαστικές» απαιτήσεις των δανειστών.

Ο «χορός του Ζαλόγγου» και οι κάλπες διαχείρισης του μνημονίου

Απέναντι σε αυτόν τον κλυδωνισμό, η κράτος επέλεξε μια ριψοκίνδυνη διαχείριση: στις 20 Αυγούστου, ο Πρωθυπουργός υπέβαλε την αποχώρηση της κυβέρνησης και προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τις 20 Σεπτεμβρίου.

«Με τη συνείδησή μου καθαρή και με απόλυτη ειλικρίνεια απέναντί σας, αισθάνομαι την ηθική και πολιτική υποχρέωση να θέσω στην κρίση σας όσα πετύχαμε, όσα δεν καταφέραμε, όσα αναγκαστήκαμε να αποδεχθούμε» είπε στο διάγγελμά του ο Αλέξης Τσιπρας.

Η κίνηση θεωρήθηκε αιφνιδιαστική αλλά και επιδέξια. Η κύρωση αυτή ήρθε σε ένα κλίμα έντονης πόλωσης, με το πολιτικό τοπίο να αναδιαμορφώνεται ταχύτατα. Οι αποχωρήσαντες από τον ΣΥΡΙΖΑ ίδρυσαν τη «Λαϊκή Ενότητα», με αντιμνημονιακή ρητορική, ενώ η κράτος επιδίωξε ανανέωση της εντολής της χωρίς τις εσωτερικές αντιστάσεις που την είχαν ως τότε ταλανίσει.

Ο όμοιος ο Τσίπρας, αναφερόμενος στους αποχωρήσαντες, έκανε λόγο για μια πολιτική επιλογή χωρίς ρεαλιστική στρατηγική, συγκρίνοντάς την – με μια δόση πικρής ειρωνείας – με τον χορό του Ζαλόγγου:

«Η έξοδος από το ευρώ χωρίς πλάνο και χωρίς συμμαχίες, δεν είναι ξεσηκωμός – είναι ένας ιδιότυπος χορός του Ζαλόγγου, με θύματα τον Ελληνικό λαό» είχε σχολιάσει δηκτικά.

Την ίδια εξηκοντάλεπτο μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης βρισκόταν σε κρίση, ενώ η κοινωνία δεν είχε προλάβει να βιώσει τις συνέπειες του τρίτου μνημονίου.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ βγήκε και πάλι νικητής και κατάφερε να ανανεώσει τη λαϊκή του εντολή. Το αφήγημα της «αναγκαστικής συνθηκολόγησης» βρήκε πρόσφορο έδαφος σε έναν κουρασμένο, αποπροσανατολισμένο λαό, που προτίμησε τη σταθερότητα από την αβεβαιότητα.

Με 35,5%, επί της ουσίας είχε χάσει ελάχιστη δύναμη σε σχέση με τις εκλογές του Ιανουαρίου.

Η Νέα Δημοκρατία, με υπηρεσιακή ηγεσία, δεν κατάφερε να αξιοποιήσει τη δυσαρέσκεια. Η Λαϊκή Ενότητα έμεινε εκτός Βουλής, καθώς δεν πέτυχε το «κατώφλι» του 3%.

«Θα συνεχίσουμε τον αγώνα που ξεκινήσαμε πριν από επτά μήνες απέναντι σε ασύμμετρες δυνάμεις… ο ΣΥΡΙΖΑ απέδειξε ότι είναι πολύ σκληρός για να πεθάνει» ανέφερε στο μήνυμά του ο Αλέξης Τσίπρας αμέσως μετά την είδηση του αποτελέσματος.

Ο Τσίπρας σχημάτισε ξανά κράτος με τους ΑΝΕΛ του Πάνου Καμμένου. Η στρατηγική του επιβεβαιώθηκε: παρά τη στροφή, παρά το μνημόνιο, παρά την κοινωνική σύγχυση, κατάφερε να διατηρήσει την ηγεμονία του. Η ερμηνεία του αποτελέσματος ήταν καθαρή: ο πλανήτης δεν επικύρωνε το μνημόνιο, αλλά εμπιστευόταν τον ίδιο να το διαχειριστεί. Το πολιτικό του κεφάλαιο έδειχνε προσώρας να παραμένει ισχυρό.

Μια ιστορική κόψιμο χωρίς λύτρωση

Το καλοκαίρι του 2015 θα μείνει στην ιστορία όχι μόνο για την επίταση των γεγονότων αλλά και για το βαθύ τραύμα που άνοιξε στην ελληνική κοινωνία και πολιτική. Το δημοψήφισμα, αντί να λειτουργήσει ως εργαλείο δημοκρατικής έκφρασης, μετατράπηκε σε όχημα πολιτικής πόλωσης και σύγχυσης.

Η Ελλάδα βγήκε από εκείνη τη δοκιμασία όχι πιο ισχυρή, αλλά πιο διχασμένη. Η θάρσηση στους θεσμούς και στην πολιτική μειώθηκε δραματικά. Η ψευδαίσθηση ότι το ΟΧΙ μπορούσε να αλλάξει μονομερώς το ευρωπαϊκό περιορισμοί διαψεύστηκε οικτρά. Η διαδρομή προς τη σταθερότητα αποδείχτηκε μακρά και επώδυνη.

Το σίγουρο είναι πως το 2015 αποτέλεσε καμπή για το Ελληνικό πολιτικό γίγνεσθαι αναδεικνύοντας με δραματικό τρόπο, τα όρια της λαϊκής εντολής, έναντι της πολιτικής βούλησης και των ισορροπιών διεθνώς.

Οι διαπραγματεύσεις εκείνης της περιόδου επί της ουσίας κινήθηκαν μεταξύ ιδεολογικής ακαμψίας και αναγκαστικού ρεαλισμού με βαρύ αντίτιμο την χαμένη αξιοπιστία του κυβερνώντος κόμματος, αλλά και του πολιτικού συστήματος συνολικά.

Και μπορεί η καταφανής επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ (ακόμη και μετά την υπογραφή του μνημονίου) να βασίστηκε κυρίως στην σύγκριση με το παλαιό πολιτικό σύστημα και την χητεία για αλλαγή, όμως στο πεδίο της διαχείρισης της οικονομικής κρίσης η κράτος δεν κατάφερε να προσφέρει ουσιαστική ανέλιξη στη ζωή των πολιτών.

Συνολικά, η περίοδος αυτή αποδεικνύει ότι η πολιτική ανανέωση απαιτεί όχι μόνο ρηξικέλευθες υποσχέσεις, αλλά και σοβαρή προετοιμασία για τις δύσκολες συμβιβαστικές λύσεις που επιβάλλει η πραγματικότητα.

Σε κάθε περίπτωση, η εμπειρία εκείνων των ημερών αποτελεί διαρκές μάθημα για τη σχέση μεταξύ λαού, πολιτικής και εξουσίας.

Και, ίσως, για την χητεία μιας βαθύτερης δημοκρατικής ωριμότητας που θα ξεπεράσει το δίλημμα «ΟΧΙ ή ΝΑΙ» και θα αναζητήσει λύσεις πραγματικές, βιώσιμες και εθνικά συνεπείς.

Δείτε όλο το άρθρο